روش ساخت گنبد کاشی و گنبد فلزی

• گنبد سازی قائم
• ۰۹۳۸۴۳۴۳۴۶۳ : شماره تماس

گنبد ترکیب شگفتی از عناصر هندسی است.برای اجرای این نوع پوشش دایره شکل بروی یک ته رنگ مربع از روشهای

 

گوناگونی استفاده میشد

که می توان به سکنج و ترکین اشاره کرد(در معماری بیزانس به این نوع گوشه سازی طاسچه گفته میشد)که با اجزای خود تکامل یافته به حد انتهای خودکه انتهای گنبد بود میرسیدند.معماران ایرانی در نهایت چیره دستی و قدرت تخیل فراوان مطابق روحیات و احساسات خود و جامعه آن روزگار انواع گنبد را از لحاظ فرم،ابعاد، مصالح و…به دنیای مادی هدیه کردند.گنبد یکی از عناصر مهم در معماری ایران است و یکی از بخشهای نا گسستنی از آن است دلایل استفاده از گنبد در معماری این بود که ایرانیان اصولا از ساختمان با ستونهای زیاد خوششان نمی امد و برای اینکه یک فضای مسقف بزرگ بدون ستون ایجاد کنند از شیوه نیارشی گنبد استفاده می کردند.شیوه رازی نیز چهارمین شیوه معماری ایران است که تمامی خصوصیات خوب شیوه های گذشته را دارد.این شیوه در سال ۲۹۵ هجری با مقبره امیر اسماعیل سامانی اغاز شد که خود این بنا در بین سالهایی ساخته شد که شیوه خراسانی رایج بود.

 

با وجود تحقیقات گسترده در باب معماری اسلامی ایران ،گونه شناسی گنبد و تحلیل شیوه رازی،اما باز هم بررسی این شیوه کمک میکند تا ما با معماری وفن های ان روزگار بهتر اشنا شویم. شیوه رازی همه ویژگی های خوب شیوه های پیشین را دارد(پیرنیا،۱۳۸۳،۱۵۸)

در شیوه رازی گنبد های متعدد ومتفاوتی ساخته شد و گونه شناسی گنبد در این دوره بسیار حائز اهمیت است زیرا که هر گنبدی ویژگی های خاص خود را دارد وکمک میکند تا معماری ایرانی آن دوره را بهتر درک کنیم.

کاشی مساجد – کاشیکاری مساجد — کاشیی محراب –گنبد و گلدسته سازی ––انواع گنبد–روش ساخت گنبد–قیمت گنبد و گلدسته مسجد

روش تحقیق

پایه پژوهش در این پروژه بر اصل مقایسه است و کارهای انجام شده تا کنون در مبحث گنبد در شیوه رازی در کنار هم مقایسه میشوند تا نتیجه ای در خور معماری ایران بدست اید.

شناخت شیوه رازی

شیوه رازی چهارمین شیوه معماری ایران است که همه ویژگی های خوب پیشین را به بهترین گونه دارد.در این شیوه نغزکاری شیوه پارسی،شکوه شیوه پارتی وریزه کاری خراسانی با هم پدیدار می شود این شیوه از زمان ال زیار شروع و در زمان های ال بویه،سلجوقی،اتابکان و خوارزمشاهیان ادامه پیدا میکند(پیرنیا،۱۳۸۳،۱۵۸)گنبد نیز از مهمترین عناصر معماری اسلامی ایران است که قبل از اسلام بکار می رفته است.گنبدهای ایرانی دارای اشکال مختلفی از دید فرمی هستند که عبارتند از: گنبدمخروطی یا رک،گنبد نار،که یک پوش،دو پوش وسه پوش ساخته می شد.معماران ایرانی روی بناهای گوناگونی مثل مساجد،مدارس ومقبره ها گنبدهای زیبایی ساخته اند(http//:wikipedia.com،۱۳۸۷،).شهر ری یا راز محل پیدایش ورشد شیوه رازی است(پیرنیا،۱۳۸۳،۱۶۱)در شیوه رازی بناهای مختلفی با کارکردهای متفاوت ساخته شد و گنبدها در این بناها نقش تعیین کننده ای داشتند و با شکل های گوناگون خود نشان دهنده هنر معماری ان دوران بودند.

طاق و گنبد و چفد درایران پیشینه ای کهن دارد و معماران روزگار باستان نمونه های شگفتی از آن را در معبد زیرین چغازنبیل(که از مصالح آن برای ساختمان چغازنبیل استفاده شده)وآرمگاه های سردابی بیرون شهر دورانتاش (نزدیک هفت تپه و تپه نوشی جان و ویرانه های سیستان و استودان های کومیش دامغان بدست داده اند(هزاره دوم تا آغاز شاهنشاهی پارس )که دنباله آن تا روزی که معماری ملی رواج داشت ادامه یافته است (وچون طاق و چفد ایرانی تابع فلسفه برمبنای ریاضی ویژه ای است که پایگاهی ارجمند در معماری وفن ساختمان دارد)در میان پدیده های شگفت در معماری گنبد پایگاه بلندی دارد ودلایله بسیاری در دست داریم که این پدیده شگفت اور زاده نبوغ ایرانی است.با توجه به دشواری پوشش دهانه های بزرگ با فرسب چوبین و مزاحمتی که وجود ستون های متعدد در زمینه تالار برای دید ایجاد میکند به خوبی به اهمیت پوشش گنبدی پی خواهیم برد.(پیرنیا،۱۳۵۲،۳)

در اواخر شیوه خراسانی ساختمان هایی ساخته شدند که به شیوه رازی نزدیک شده بودندو انها را می توان در میانه این دو شیوه جا داد،مانند گور امیر اسماعیل سامانی،مزار ارسلان جاذب،منار ایاز ) پیرنیا،۱۳۸۳،۱۶۲)در شیوه رازی ساخت طاق وگنبد بسیار پیشرفت کرد و گونه های چفد تیزه دار برای طاق وگنبد بکاررفت.بجای طاق ساده آهنگ (که در شیوه خراسانی باب بود)از طاق های چهار بخش،کاربندی،طاق کلنبو و طاق چهر ترک بهره گیری شد.

گنبد کاشی نیز به روشهای گوناگون ساخته می شدند .گنبد گسسته رک که در شمال ایران ساخته می شد(مانند گنبد قابوس)در ری و سپس در مرکز ایرا ن نیز ساخته شد .همچنین نخستین نمونه گنبد گسسته نار در برج های خرقان ساخته شد(پیرنیا،۱۳۸۳،۱۶۳) . معماری در این دوره مشخصات معماری گذشته را در کار بری‌های جدید به کار برد در این دوره با فراوانی‌های انواع معماری روبرو هستیم که در آنها از معماری‌های قبل از اسلام الگو گرفته شده و ساخته گردیده‌اند. درواقع با تشکیل حکومت سامانیان در شرق امپراطوری اعراب، اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی تشکیل شدحکومت طولانی و نسبتا طولانی این دولت باعث گردیدتا نهضتی آغاز شود که به درستی از سوی بسیاری از محققین به عنوان تجدید حیات علمی و ادبی ایران دوره اسلامی نامگذاری شده‌است که در حدود چهار قرن که با دولت سامانیان آغاز و حضیض آن بادولت خوارزمشاهیان است. (حبیبی،۶۰،۱۳۸۵)

در معمار ی این دوره عملا با توجه به موارد بالا با گوناگونی بناها روبرو هستیم در این دوره همانند دوره‌های قبل از اسلام مدرسه به عنوان بنایی جدا وارد معماری شد و بناهای چهار ایوانی نیز از نو زنده شده و تز ئینات نیز به بناها باز گردانده شد.(کیانی،۵۴،۱۳۶۶)

برای شناختن شیوه های گنبد سازی در ابتدا باید با اصطلاحات ویژه معماری گنبد آشنا شویم

دسته بندی گنبداز نظر فرم

۱٫گنبد رک:گنبد های نوک تیز،مخروطی و هرمی (گنبد قابوس گرگان(

(,۱۳۸۵,http//:gorgan.com)

۲٫گنبد نار:گنبد پیازی شکل ونیم کره (گنبد مسجد امام اصفهان)

۳٫گنبد ترکین:گنبدی است که پوسته حمال آن بصورت ترک ترک ساخته می شود (مسجد جامع اردستان) (,۱۳۸۵,http//:rezamusavi.com)

۴٫گنبد خاگی:خاگ به معنی تخم مرغ است.گنبدی است که از دوران بیزکند بوجود آید ( گنبد تاج الملک،مسجد جامع اصفهان)

۵٫گنبد کمبیزه:گنبدی که قاعده اش بجای دایره بیضی باشد (مسجد حاج رجبعلی در تهران،امامزاده زید درورامین)

انواع قوس ها:

۱٫قوس چمانه:نوعی قوس است که از تقاطع دو بیضی بدست می آید

۲٫قوس چهار بخش:نوعی پوشش که از تقاطع دو طاق آهنگ بوجود می آید

۳٫قوس سکنج:سه یعنی بیرون آمده،شکلی که از تقاطع دو طاق بوجود می آید

۴٫قوس سبویی:نوعی چفد (قوس)است که از تقاطع دو بیضی بوجود می آید

۵٫قوس تیزه دار:قوس هایی که در نوک آن تیزی دارد.تیزه دار را جناغی نیز می گویند

۶٫قوس مازه دار:قوس هایی که تیزه دار نیستند

۷٫پتکانه:طاق بندی،طاقچه بندی،طاق های کوچکی که روی هم سوار می شوند

اصطلاحات اجزای گنبد

۱٫آهیانه:به معنی جمجمه، در گنبد های دو پوسته پوشش زیرین را گویند.

۲٫خود:پوشش رویین گنبد

بررسی شیوه ساخت گنبد دربناهای شیوه رازی

تعداد پوسته	نوع گوشه سازی	روش ساخت گنبد	بنا
دو پوسته	ترمبه پتکانه	ترکین	مسجد جامع اصفهان
دو پوسته	ترمبه پتکانه	ترکین	مسجد برسیان
دو پوسته	ترمبه پتکانه	ترکین	مسجد جامع گلپایگان
یک پوسته	سکنج	ترکین	مسجد جامع قزوین
دو پوسته	ترمبه پتکانه	بیرنی بیز درونی شبدری تند	مسجد جامع زواره
دو پوسته	سکنج	بیرونی شبدری تند درونی ترکین	مسجد جامع اردستان
یک پوسته	سکنج	ترکین	گور امیر اسماعیل سامانی
دو پوسته	ترمبه پتکانه	بیرونی رک درنی بستو	گنبد قابوس
دو پوسته	ترمبه پتکانه	ترکین	برجهای خرقان
دو پوسته	ترمبه پتکانه	ترکین	گنبد سرخ مراغه
۹۰% دو پوسته	۷۰% ترمبه پتکانه	۷۵% ترکین	–

قدرت و نجابت معماری سلجوقی بی شک به بهترین صورت در مسجد جامع اصفهان تجلی کرده که یکی از بزرگ ترین مسجدهای جهان است.از لحاظ زیبایی مهمترین واحد مسجد جامع،گنبد کوچک ولی عالی شمالی معروف به گنبد خرکا است از سال ۱۰۸۸ که درست در نقطه مقابل محراب قرار دارد.این شاید کامل ترین گنبد شناخته شده است.وقار و قدرت بیاد ماندنی گنبد مربوط به ابعادش نیست (با ۲۰ متر بلندی و ۱۰ متر قطر)بلکه ناشی از طرح ان است.همه جنبه ها با دقت زیا د بررسی شده و در حد کمال یک غزل در یک کل کاملآ یکپارچه جوش خورده است.از لحاظ مکانیکی با ضرورت های ریاضی یک گنبد کمال مطلوب برابری میکند و در نقاط حساس به حد دقتی رسیده که همتای ان نیست.این گنبد تک جداره قریب ۹۰۰ سال بدون یک ترک خوردگی در کشوری زلزله خیز دوام اورده و شاهدی است بر ریاضیات دقیق و مکانیک بی عیب.

گنبد سازی — گلدسته سازی — گنبد سازی در تهران — گنبد سبک — گلدسته سازی در تهران

همه شکلهای قوسی از جمله گنبد دارای یک بدنه است و عنصر کلیدی یا نقشی را تشکیل میدهد که از گوشه ها آغاز میشود،با جامعیتی متوالی یک عنصر را در میان دیگری قرار میگیرد تا آنکه کثرت انها به تحلیل میرود و به گنبد میرسد.نتییجه نا منتظر حرکت مختلط به سوی بالا .بدین سان گنبد نقطه اعتلای یک جریان نیروی عمود رو است.

یک چنین توالی طبیعی و منطقی از شکلهای یکسان با دقت تصریح شده به این فضا چنان یکپارچگی و وحدت کاملی میبخشد که آن را به اندازه هر چیزی در معماری ایران موثر میسازد.(پوپ،۱۰۶،۱۳۸۲)

از سده پنجم هجری کم کم گنبد خانه در کنار مسجد شبستانی بنیاد مشود گاه گسیخته گاه پیوسته.خواجه نظام الملک چند چشمه از ستاوندی های شبستان مسجد جامع اصفهان(و شاید هم صفه صاحب)را بر می دارد و بجای ان گنبد خانه ای می سازد و در همان روزگار تاج الملک فیروزان شیرازی(که با او هم چشمی و ستیز داشته)روبروی درگاه مسجد گنبد خانه دیگری بنیاد می کند که هیچ کدام از این دو هنوز اندام پیوسته مسجد بشمار نمی رفته است.(پیرنیا،۴۲،۱۳۸۵)

نتیجه گیری

می‌توان دستاور‌های معماری این دوره رابه صورت زیر دانست:

پدید آمدن ساختمان با کارکردهای متفاوت همچون مدارس، آرمگاهها و…

استفاده از طرح چها ایوانی در بناها

استفاده از تاقهای چهار بخش، کاربندی، تاق کلنبو و تاق چهار ترک

ساخت گنبد به روشهای مختلف همچون گنبد رک و گسسته ناری و ابداع گنبد دو پوسته و گنبد ترکین با تویزه

استفاده دوباره از مصالح مرغوب در بناها

به کاربردن آجر پیشبر به دو صورت لعاب دار و بی لعاب

ابداع شیوه معقلی که گره سازی با آجر و کاشی هفت رنگ است

به کار بردن نگاره‌های آجری با خطوط شکسته و مستقیم

به کار بردن انواع گچ بری‌ها در بناها

در شیوه رازی یکی از موضوعاتی که در گنبد بیشتر به چشم میخورد شیوه ساخت به روش دو پوسته بود.این شیوه در دوره های قبل نیز استفاده شده شده بود اما در دوره رازی با درک فواید زیاد ان بیشتر استفاده میشد.از محسنات آن می توان به نیارش گنبد اشاره کرد که پوسته زیرین (آهیانه)بیشتر نقش سازه ای داشت و با عناصری میله مانند (خشخاشی) پوسته روین(خود) راحفظ می کرد و تزئینات نیز (کاشی کاری و…) در روی پوسته بیرونی بود.مسائل عایق اکوستیک وعایق حرارتی نیز در ساخت این نوع گنبد لحاظ شده و با خلائی در میان دو پوسته به کمال مطلوب رسیده.البته در این شیوه از گنبد یک پوسته نیز استفاده شد اما بسیار کمتر از دو پوسته.در این دوره طبق تحقیقات به عمل امده گنبد سه پوسته استفاده نشده

قیمت کاشی سنتی — کاشی مساجد – کاشیکاری مساجد — کاشی محراب –

گنبد و گلدسته سازی ––انواع گنبد–روش ساخت گنبد–قیمت گنبد و گلدسته مسجد– قیمت گنبد و گلدسته–قیمت کاشی سنتی — – قیمت گنبد و گلدسته–قیمت کاشی سنتی — کاشی مساجد – کاشیکاری مساجد – کاشیی محراب –